विचार, मूल्य आणि नेतृत्व यांचा समन्वय डी. पी. सावंत

काही व्यक्तिमत्त्वं असं कार्य करतात, की त्यांच्या कृतींना शब्दांची गरज भासत नाही. ते बोलण्यापेक्षा अधिक काम करतात, गाजण्यापेक्षा अधिक झिजतात आणि समाजाच्या भवितव्याचा विचार करताना स्वतःच्या आयुष्याचं केंद्र शिक्षण, मूल्य आणि माणूस घडवण्यावर केंद्रित करतात. अशीच एक विचारशील, शांत आणि कार्यशील छाया म्हणजे आदरणीय डी. पी. सावंत साहेब.

डी. पी. सावंत साहेबांची ओळख कुठल्याही एका पदात, संस्थेत, किंवा राजकीय भूमिकेत अडकून राहू शकत नाही. कारण त्यांनी स्वतःची व्याख्या ही त्यांच्या कर्मातून केली आहे. ते जेव्हा बोलतात, तेव्हा शब्द मागे पडतात आणि कृती पुढं येते. ते जेव्हा निर्णय घेतात, तेव्हा ‘लोकहित’ हा एकमेव निकष असतो आणि ते जेव्हा विद्यार्थ्यांच्या व युवकांच्या नजरेत पाहतात, तेव्हा त्या नजरेत विश्वास दिसतो – एक मार्गदर्शक, एक आधारवड, आणि एक ‘आपला माणूस’ म्हणून.

श्री.शारदा भवन एज्युकेशन सोसायटीसारख्या एका प्रतिष्ठित शैक्षणिक संस्थेच्या सचिवपदाची जबाबदारी त्यांनी केवळ प्रशासन म्हणून निभावलेली नाही, तर एक मूल्यसंस्कारांचं व्रत म्हणून जपलेली आहे. श्रद्धेय डॉ.शंकररावजी चव्हाण साहेब यांनी उभारलेली ही संस्था सावंत साहेबांच्या मार्गदर्शनखाली शिक्षणाच्या प्रत्येक कणात जीवनमूल्यांचा श्वास देत आज नांदेड जिल्ह्याच्या आणि महाराष्ट्राच्या शैक्षणिक नकाशावर उजळलेली दिसते.

सावंत साहेबांची कार्यपद्धती ही नेहमीच सुसंस्कृत राहिलेली आहे. त्यांनी संस्थेचा विस्तार केला, पण त्याहून महत्त्वाचं म्हणजे त्यांनी त्या विस्ताराला एक मूल्यात्मक अधिष्ठान दिलं. प्रत्येक शाळा, प्रत्येक वर्ग, आणि प्रत्येक विद्यार्थी यामध्ये त्यांनी स्वतःचा विचार जागवला. शिक्षण हे नुसतं पदवीचं साधन नसून, ते माणूस घडवण्याचं माध्यम आहे – हा विचार त्यांनी इमानेइतबारे रुजवला. शिक्षकांना केवळ अध्यापनापुरते न ठेवता, समाजकारणाचा एक संवेदनशील घटक बनवण्याचा प्रयत्न केला.

त्यांचं जगणं हे एका मौनात बहरलेलं आहे. त्यांनी मोठमोठ्या घोषणा केल्या नाहीत, पण त्यांच्या कामातून मोठमोठे बदल घडले. त्यांच्या नेतृत्वाखाली शेकडो विद्यार्थ्यांनी शिक्षण घेऊन जीवनात स्वतःचा मार्ग शोधला. हे शिक्षण फक्त पुस्तकांचं नव्हतं, ते संस्कारांचं होतं. त्यांनी प्रत्येक विद्यार्थ्याला हे शिकवलं की, यश मोजता येतं पण मूल्यं जोपासावी लागतात.

राजकीय वाटचाल देखील त्यांनी तितक्याच प्रामाणिकपणाने केली. जिथे संधी होती, तिथे त्यांनी सजगतेने निर्णय घेतले. पण त्यांच्या प्रत्येक निर्णयात एक विचार होता – समाजासाठी काय योग्य, भविष्यासाठी काय आवश्यक आणि युवकांसाठी काय प्रेरणादायी. त्यांनी पदापेक्षा कर्तव्यास अधिक महत्त्व दिले आणि त्यामुळेच आजही ते पदापेक्षा मोठं नाव आहेत.

त्यांची भेट ही एखाद्या उषःकालीन शांततेसारखी असते. कुठलाही आव नाही, आणि तरीही संवादात ठामपणा, विचारांमध्ये गडदपणा. त्यांच्या उपस्थितीत माणसं त्यांच्या विचारांमध्ये हरवतात आणि त्यांच्या संयमी शब्दांतून मार्गदर्शन शोधतात. डी. पी. सावंत नावाचं हे व्यक्तिमत्त्व आपलं म्हणणं मोठ्यानं सांगत नाही, पण त्यांचं अस्तित्वच एक शांत आवाज आहे – बदल घडवणारा, विश्वासार्ह.

त्यांनी कधीच आपल्या कार्याचा डंका पिटलेला नाही. संस्थेच्या यशात त्यांचा वाटा जरी मोठा असला, तरी त्यांनी नेहमी म्हणावं तसं – “हे सगळं सहकाऱ्यांचं, विद्यार्थ्यांचं आणि समाजाचं आहे.” ही नम्रता म्हणजेच त्यांच्या नेतृत्वाची खरी उंची, कारण नेतृत्व ही पदाची गोष्ट नसते, ती आपल्यातून इतरांना उभं करण्याची ताकद असते – जी त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वात सहज दिसून येते.

आज त्यांच्या वाढदिवसानिमित्त जेव्हा संपूर्ण शिक्षणविश्व, विद्यार्थीवर्ग, शिक्षकवर्ग, पालकवर्ग आणि सहकारी मंडळी शुभेच्छा व्यक्त करत आहेत, तेव्हा त्या शुभेच्छा केवळ औपचारिक नाहीत – त्या एक कृतज्ञतेची, आदराची आणि प्रेरणेची अभिव्यक्ती आहेत. त्यांच्या नेतृत्वामुळे जी पिढी घडली, तीच आज नवे मार्ग शोधते, नवे मूल्य पेरते.

सावंत साहेब हे केवळ व्यक्ती नाहीत, ते एक दृष्टिकोन आहेत. त्यांनी समाजाकडे बघण्याची आणि माणसांना वावरण्याची एक नम्र पण ठाम शिकवण दिली आहे आणि म्हणूनच त्यांच्या वाढदिवसाला फक्त ‘शुभेच्छा’ पुरेशा नाहीत, तर एक मनापासूनचा नमस्कार हवा – त्यांच्या विचारांना, त्यांच्या मूल्यांना, आणि त्यांच्या नेतृत्वाला.

*डॉ. संदीप श्रीराम पाईकराव*
*हिंदी विभागप्रमुख*
*यशवंत महाविद्यालय, नांदेड़*